Irak, iklim değişikliğinin sonuçlarından en çok etkilenen ülkeler arasında: ‘Yüzde 40’ı çölleşme riskiyle karşı karşıya’
Birleşmiş Milletler (BM), su sıkıntısı çeken Irak’ı iklim değişikliğinin sonuçlarından en çok etkilenen beş ülkeden biri olarak sıralıyor. Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan ülke, şiddetli kuraklığın ve yenilenebilir su kaynaklarının hızla tükenmesinin sonuçlarıyla karşı karşıya.
Irak suyunun yaklaşık yüzde 70’i Türkiye’den çıkan Dicle ve Fırat nehirlerinden geliyor. İran, Dicle ve diğer küçük nehirlerle Irak’ın su ihtiyacının yüzde 9’unu karşılıyor ve Dicle, ülkenin özellikle doğu kesimi için hayati önem taşıyor.
BBC İzleme Servisi’nin derlediği verilere göre Irak’ın Dicle ve Fırat’tan elde ettiği su gelirleri onlarca yıldır sürekli olarak azalıyor.
Aşırı hava olaylarının sık sık yaşanması nedeniyle su sıkıntısı daha da kötüleşti; yağışlar son 40 yılın en düşük seviyesine indi ve güneydoğu illerinde sıcaklıklar 53 dereceye ulaştı.
Türkiye ve İran’ın Irak’a akan birçok nehir ve kolun akışını sistematik olarak azaltması nedeniyle Irak, 2021’den bu yana ekim alanını yüzde 50 oranında azalttı.
Su düşüncesi binlerce çiftçiyi ve ailesini evlerini terk etmeye zorladı; Tarım illerinde yoksulluğun artması, iç göçle ilişkili sosyal ve güvenlik risklerinin ortaya çıkma ihtimalini artırdı.
Kriz sadece su kıtlığı ve yağışların azlığından kaynaklanmıyor; Kötü planlama, su kaynaklarının yanlış yönetimi ve modern sulama ve yetiştirme teknolojisinin olmayışı da sorunu ağırlaştıran faktörlerdir.
Veriler, Irak’ın Fırat ve Dicle nehirlerindeki suyun payının, özellikle Türkiye’nin 1970’lerde Güneydoğu Anadolu Projesi’ni (GAP) başlatmasından sonra son kırk yılda azaldığını gösteriyor. Proje, ülkenin en az gelişmiş bölgesinde sulama ve elektrik üretimini içeren, 22 baraj ve 19 enerji santralinin inşasını öngören, onlarca yıllık devasa bir plandır.
Irak Su Kaynakları Bakanlığı, 2020 yılına kadar iki büyük nehirden elde edilen su gelirlerine ilişkin bilgileri yayınlamaya devam etmiş, bu tarihten sonra ise muhtemelen kamuoyunda paniğe yol açma korkusuyla süreci durdurmuştu.
Ancak resmi açıklamalar felaketin sadece bir kısmını ortaya koyuyor. Irak da su depolarını kullanmaya başladı. Su Kaynakları Bakanlığı, Temmuz 2022’de bu rezervuarların bir önceki yıla göre yüzde 60 oranında azaldığını ve su gelirlerinin son 100 yılın en düşük seviyesinde olduğunu açıklamıştı.
Su sıkıntısından en çok etkilenen güney illeri, 1956 yılında oluşturulan ve ülkenin en büyük rezervuarı olan Tartar Gölü’nden ilk kez pompalanıyor.
Gözlemciler bu hamleyi krizin boyutuna dair tehlikeli bir gösterge olarak değerlendiriyor.
Irak’ın rezervlerindeki su seviyesi 2019’da 59 milyar metreküpten Haziran ayında ülkenin modern tarihindeki en düşük seviye olan 7 milyar metreküpe düştü. Yetkililer su rezervlerindeki açığın 100 milyar metreküp olduğunu tahmin ediyor.
Ülkenin bataklık alanları (Ahvar) da 1990’lı yıllarda yaklaşık 20.000 kilometrekare iken bugün 4.000 kilometrekareye geriledi.
Verilerle kuraklığın etkisi
Tarım Bakanı Abbas el Maliki, haziran ayında yaptığı açıklamada, bakanlığının planına göre su kıtlığı nedeniyle ekim alanlarının yüzde 50 oranında azaldığını, krizin devam etmesi durumunda bu oranın 2024’te yüzde 25’e düşebileceğini söyledi.
Çevre bakanlığı yetkilisi İsa el-Fayyad geçen yıl Irak’ın tarım arazilerinin yaklaşık yüzde 70’inin iklim değişikliği nedeniyle bozulduğunu veya bozulmaya yatkın olduğunu belirtti.
Su kıtlığı binlerce çiftçiyi ülke içinde göç etmeye zorladı. Irak Çiftçi Birlikleri Federasyonu Başkanı Hasan el-Tamimi, çiftçilerin yüzde 40’ından fazlasının tarımı bırakıp başka geçim kaynağı aradığını söyledi.
Ahwar merkezli çevre aktivisti Raad Habib el-Asadi, bataklık sakinlerinin yüzde 80’inin haziran ayında evlerini terk ettiği bilgisini paylaştı.
IŞİD’in 2014 öncesindeki saldırıları da göç üzerinde etkili oldu.
Tarımın Irak’ın gayri safi yurt içi hasılasına (GSYİH) katkısına ilişkin Dünya Bankası verileri, son 10 yılda düşüş eğilimi gösteriyor. 2012’de yüzde 4,9 olan oran, 2022’de yüzde 2,9’a geriledi ve 2020, bir önceki yılın yağışlı sezonu nedeniyle yüzde 6,1’lik bir istisna oluşturdu. 1995 yılında tarımın GSYH’ye katkısı yüzde 20’nin üzerindeydi.
Irak’ta yoksulluk oranı 2022’de yüzde 25’e ulaşmış olsa da resmi rakamlara göre tarım sektöründe çalışanların yaklaşık yüzde 50’sinin yoksulluk sınırının altında yaşadığı belirtiliyor.
Krizin çözümü için Türkiye ile görüşmelerde bulunan Irak, Ankara’dan su emisyonunun Dicle’de saniyede 400 metreküpe, Fırat’ta ise 500 metreküpe çıkarılmasını talep ediyor.
Ancak Su Kaynakları Bakanlığı Sözcüsü Halid Şamal, Irak’ın Türkiye ile su paylaşımını düzenleyen bağlayıcı bir anlaşmasının bulunmadığını belirtiyor. İki ülke arasında sadece su akışını düzenleyen protokoller ve anlaşmalar var.
Irak’taki Şii gruplar ve milisler üzerinde siyasi nüfuza sahip olan İran ile ilgili olarak, Su Kaynakları Bakanlığı 2020 yılında Tahran’ı, Irak’a akan bazı kolların yönünü değiştirdiği için Tahran’a dava açma tehdidinde bulundu. Ancak hiçbir üst düzey hükümet yetkilisi bu fikri desteklemedi.
Irak’ın yüzde 40’ı çölleşme tehlikesiyle karşı karşıya
Mart ayındaki BM Su Konferansı öncesinde konuşan Başkan Abdullatif Rashid, Irak’ın yaklaşık yüzde 40’ının çölleşmeye karşı savunmasız olduğu konusunda uyardı ve Irak ile komşu ülkeler arasında adil su paylaşımını sağlayacak bölgesel bir anlaşma için uluslararası gözetim çağrısında bulundu.
Çevresel değişiklikler, onlarca yıldır savaşlar ve huzursuzluklarla harap olan Irak’taki kırılganlığın ve çatışmaların nedenlerini derinleştirebilir.
Dünya Kaynakları Enstitüsü’nün su stresi endeksi Irak’ı 5 üzerinden 3,7’ye yerleştiriyor ve en yüksek su kıtlığına işaret ediyor. Bu oranın 2040 yılına kadar 4,6’ya çıkması ve bunun da tam bir kuraklığa yol açması bekleniyor.
Avustralya merkezli küresel düşünce kuruluşu EkonomiBarış Enstitüsü’nün yayınladığı 2021 Ekolojik Tehdit Raporu ise ekolojik tehditlerin oldukça şiddetli olduğunu ortaya koydu.
Rapora göre, iklim değişikliğine karşı en savunmasız 20 ülkeden 16’sı kırılganlık risklerinden etkileniyor ve 10’dan fazla ülke şu anda çatışma halinde.
